Bilişim Meslekleriyle İlgili Ulusal Meslek Standardı (UMS) ve Ulusal Yeterliliklere (UY) İlişkin Değerlendirmelerimiz
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Milli Teknoloji Genel Müdürlüğü ile Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) arasındaki “Ulusal Meslek Standardı ve Ulusal Yeterliliklerin Hazırlanması İşbirliği Protokolü” çerçevesinde bilişim alanında faaliyet gösteren mesleklere yönelik Ulusal Meslek Standardı (UMS) ve Ulusal Yeterlilikleri (UY) hazırlanmaktadır. Bu çalışmalar kapsamında zaman zaman Odamızdan da görüş istenmektedir. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Milli Teknoloji Genel Müdürlüğünce 1 Mayıs 2024 günlü yazıyla BT Mimarisi Uzmanı (Seviye 6) Meslek Standardıyla ilgili Odamızdan ve TMMOB’den görüş ve değerlendirme istenmiştir. Meslek Tanımları ve Mesleki Denetim Komisyonumuzca bu zamana kadar diğer meslek standartlarıyla ilgili yapılan değerlendirmeleri de kapsayan yanıta aşağıda yer verilmiştir. Üyelerimizin bilgisine sunarız.
Saygılarımızla.
TMMOB
BMO Meslek Tanımları ve Mesleki Denetim Komisyonu
“Bilindiği üzere Bilgisayar Mühendisleri Odası, Anayasanın 135. maddesi ve 6235 sayılı TMMOB Yasası uyarınca kurulan kamu kurumu niteliğinde bir meslek örgütüdür. İlgili yasa ve yönetmelikler gereği bilgisayar mühendisliği ve bağlı disiplinlere ilişkin meslek alanlarının belirlenmesi, bu alanlarda üretilen mühendislik hizmetlerin bilimsel-teknik ilkelere ve ulusal/uluslararası standartlara uygunluğun sağlanması amacıyla mesleki denetim politikalarının belirlenmesi ve bu mesleki denetim politikalarının uygulanması odamızın görev ve sorumluluğundadır. Odamız, bilişim kesiminde yeterlilikler çerçevesinin oluşturulması ve meslek standartlarının belirlenmesine yönelik her türlü çalışmayı dikkatle izlemektedir.
Odamıza gönderilen BT Mimarisi Uzmanı – Seviye 6 taslak meslek standardı ve yeterliliği üzerinde değerlendirmelerde bulunmakla birlikte kurumunuz tarafından yürütülen bilişim kesimindeki mesleklere ilişkin standartların tanımlanması sürecinin kapsamına, yöntem ve çerçevesine yönelik görüşlerimizi sunmayı uygun görmekteyiz.
Bilindiği gibi Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), meslek standartlarını temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek amacıyla 5544 sayılı Kanun ile kurulan bir kurumdur. Tabiplik, diş hekimliği, hemşirelik, ebelik, eczacılık, veterinerlik, mühendislik ve mimarlık meslekleri ile en az lisans düzeyinde öğrenimi gerektiren ve mesleğe giriş şartları kanunla düzenlenmiş meslekler ilgili kanun kapsamının dışındadır.
Türkiye’nin de taraf olduğu ve Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) yardımıyla yerel mevzuatla uyumlu hale getirmeye çalıştığı Avrupa Yeterlilik Çerçevesine (AYÇ) göre mesleki bir yeterliliğin tanımlanması ve ölçülmesi için bilgi, beceri ve yetkinlik kümesini ifade eden sekiz (8) seviye belirlenmiştir. Bilgi kümesini ifade eden düzeyi ve örgün eğitim ile kazanılan diploma yeterlilik türüne göre 6. düzey lisans derecesini, 7. düzey yüksek lisans derecesini ve 8. düzey doktora derecesini tanımlamaktadır.
Daha öncesinde de ilettiğimiz gibi kurumunuz tarafından bilişim kesimine ilişkin yapılan ulusal meslek standardı ve ulusal yeterlilik hazırlama çalışmaları sürecinde belirlenen çerçeve ve izlenen yöntem kamu yararı açısından bazı aksaklıklar barındırmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda oluşturulacak olan mesleki düzenlemelerin nitelikli işgücünün ve teknoloji üretim kapasitesinin azalması, beyin göçü, kamu zararının oluşması gibi olumsuz sonuçları olabileceği kaygısı taşımaktayız. Tarafımızca tespit edilen başlıca sıkıntılar şunlardır:
- Seviye 6 ve üzeri bilgi, beceri ve yetkinlik ifade eden yeterlilik düzeyinde meslek standartlarının ve ulusal yeterliliklerin hazırlanması
Görüldüğü kadarıyla MYK, meslek standardı ve ulusal yeterlilik hazırlamayı hedeflediği ve ayrı bir meslek olarak gördüğü bir alana ilişkin yetki sınırlarını belirleme sürecinde ilgili meslekle aynı isimde bir lisans programı olup olmadığını kıstas olarak almaktadır. Aynı isimde bir lisans programı olup olmadığına bakmaksızın mesleğin icra edilmesi, görev ve sorumlulukların yerine getirilebilmesi için gereken temel kuramsal metodolojik bilginin en az lisans öğrenimi ile elde edilmesi ve diploma ile kazanılması ön gereksinimi yok sayılmaktadır. Bundan dolayı kuruluş kanununda “en az lisans ve daha yukarı öğrenim gerektiren” hükmü ile sınırlandırılmasına karşın bu hükme değinmeyerek yetkisini genişletmekte olduğu görülmektedir.
- Kanunla düzenlenmiş mesleklere ilişkin uzmanlık ve meslek alanlarının bir “meslek” olarak tanımlanması
İlgideki yazı ve eklerinde taslak olarak hazırlanan ilgili meslek standardı ve yeterlilik tanımı da dahil olmak üzere bilişim kesiminde seviye 6 ve üzeri yeterliliklere ilişkin gereksinimi duyulan beceri ve yetkinliğin kazanılması için gereken ileri düzeyde temel kuramsal metodolojik bilginin en az lisans öğrenimi elde edilebilmektedir. Bu gereksinimi karşılayabilen programların bilgisayar mühendisliği ve bağlı mühendislik disiplinlerine ilişkin lisans programları olduğu aşikardır. Odamızın yetki alanı kapsamında olan bilgisayar mühendisliği ve bağlı mühendislik meslek disiplinlerine ilişkin alt meslek ve uzmanlık alanlarının bu ön gereksinim yok sayılarak, “Uzman”, “Denetmen”, “Yönetici” gibi ek sıfatlar kullanmak suretiyle ayrı bir meslek olarak tanımlanması yaklaşımı bilişim kesiminde meslek standartları çerçevesinin oluşturulması çalışmalarına zarar verdiği değerlendirilmektedir.
- Mesleğin meslek sınıflamasının asgari eğitim düzeyini karşılaması
Taslak meslek standartlarında “2.2. Mesleğin Meslek Sınıflandırma Sistemlerindeki Yeri” başlığı altında ilgili mesleğin ISCO 08 sınıflamasındaki yeri belirtilmiştir; ancak bu tanım yapılırken ilgili ISCO 08 sınıflaması için gereken eğitim düzeyi ön gerekliliklerinin dikkate alınmadığı gözlenmiştir.
Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labor Organization (ILO)) tarafından yayımlanan ISCO 08 meslek sınıflamasında ve bu sınıflama baz alınarak Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından hazırlanan Türk Meslekler Sözlüğünde (TMS) 2522 meslek grubuna ilişkin iki meslek tanımlanmıştır. Bunlar: 2522.01 – Bilgisayar Ağı Yöneticisi, 2522.02 – Bilgisayar Sistemleri Yöneticisi meslekleridir. Bununla birlikte bu mesleklerde gereken beceri ve yetkinlik düzeyinin kazanılması için TMS’de tanımlanan minimum eğitim düzeyi Lisans olarak tanımlanmıştır. MYK’nin bu ön gereklilikleri dikkate almadan ve TMS tanımlamalarına uygunluk sağlamadan meslek standardı ve yeterlilikler taslağı hazırladığı görülmektedir.
- Görevlerin yerine getirilmesi için gereken bilgi, beceri ve yetkinlik tanımları
Taslak meslek standardında BT Mimarisi Uzmanı (Seviye 6) tanımında şu ifadeler geçmektedir: “… işletmenin BT analizini yapıp proje gereklerini belirleyerek BT mimarisi kapsamında; ağ bilgi sistemleri mimarisi projesi ile veri mimarisi projesini hazırlayan … nitelikli kişidir.”
Meslek Profili başlığı altında yer alan 3.1. Görevler, İşlemler, Başarım Ölçütleri, Mesleki Bilgiler ve Uygulama Becerileri ise aşağıdaki iki ana göreve ilişkin mesleki bilgi ve beceriler tanımlanmıştır:
- Görev C. Ağ bilgi sistemleri mimarisi tasarlamak
- Görev D. Veri tabanı mimarisi tasarlamak
Taslak meslek standardında tanımlanan görevlerin yerine getirilmesi kapsamında gereksinimi duyulan beceri ve yetkinlikler için gereken ileri düzeyde temel kuramsal metodolojik bilgi ancak yükseköğrenim programlarında elde edilebilmektedir. Bu programların bilgisayar mühendisliği ve bağlı mühendislik disiplinlerine ilişkin lisans programları olduğu aşikardır.
Sonuç olarak,
Yukarıda ayrıntılı olarak ifade edildiği üzere söz konusu BT Mimarisi Uzmanı – Seviye 6 meslek standardı ve yeterliliği de dahil olmak üzere, bilişim kesiminde meslek standartlarının ve ulusal yeterliliklerin hazırlaması sürecinde temel gereksinimler ve kapsam belirlenmeden oluşturulacak olan mesleki düzenlemeler nitelikli işgücünün ve teknoloji üretim kapasitesinin azalması, beyin göçü, kamu zararının oluşması gibi birlikte telafisi imkânsız sonuçlar doğacağı kuşkusuzdur.
Bilgilerinize sunarız.”