“Pandemi İzolasyon Takip Projesi”nin
Amaçları ve İşleyiş Kuralları Açıklanmalıdır
SAĞLIK BAKANLIĞINA ÇAĞRI:
“PANDEMİ İZOLASYON TAKİP PROJESİ”NİN
AMAÇLARI VE İŞLEYİŞ KURALLARI KAMUOYUNA AÇIKLANMALIDIR
Sağlık Bakanının, Kovid-19 tanısı konan hastaların ve bu hastalarla teması olanların izolasyon kurallarını ihlal etmelerini engellemek amacıyla ilgili kişilerin izlenmesini sağlayacak bir mobil uygulama geliştirileceğini söylemesinin ardından Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı 8 Nisan 2020’de yazılı açıklama yaparak Sağlık Bakanlığınca geliştirilen Pandemi İzolasyon Takip Projesi‘ne (İTP’ye) ilişkin ayrıntıları paylaştı. (İlgili haber için tıklayınız.)
Açıklamada “Projenin, kanuni yetki çerçevesinde gerekli izinler alınarak Sağlık Bakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanlığı ve tüm GSM operatörlerinin işbirliğiyle uygulamaya alındığı” belirtilerek “Kovid-19 riski nedeniyle evde izolasyon altında bulunması gereken kişiler evlerini terk ederse telefonlarına uyarı mesajı gelecek; ayrıca otomatik çağrı teknolojisi aracılığıyla bu kişilerle anında iletişime geçilecek ve kendilerinden izolasyon altında bulunmaları gereken yere dönmeleri istenecek,” denmektedir.
Bu açıklamanın yayımlanmasından bir gün sonra, 9 Nisan 2020’de çok sayıda yurttaşa kısa iletiler (SMS) gönderilmeye başlandı. Öncesinde herhangi bir bilgilendirme yapılmaksızın gönderilen “İzolasyon bölgenizin dışına çıktığınız tespit edildi. Herkesin iyiliği için lütfen evinizde kalmaya devam edin.” biçimindeki iletiler, doğal olarak uygulamanın ne amaçlarla kullanılacağına ilişkin soru işaretleri doğurmuştur.
Koronavirüs (Kovid-19) Salgınının yönetiminde yaşanan ve toplumda gerginliklere yol açan aksamalar, hastalık verilerinin kamuoyuyla paylaşımında saydam olunmadığına ilişkin izlenimler, İTP’nin ne amaçla geliştirildiği ve nasıl kullanılacağı konusunda yeterli bilgilendirme yapılmaması, zaten kurumlara güvenmekte çekinceleri olan toplumumuzda yeni kaygılar yaratmaktadır.
Bu bağlamda, basına yansıyan açıklamalardan anlaşıldığı kadarıyla İTP’nin işleyişi konusunda kamuoyunu aydınlatmayı, Odamızın bu uygulamaya ilişkin görüş ve önerilerini kamuoyuna aktarmayı görev sayıyoruz.
* * *
Pandemi İzolasyon Takip Projesi (İTP) Nedir?
Pandemi İzolasyon Takip Projesi (İTP), akıllı telefonlardaki coğrafi konum belirleme (GPS-Global Positioning System) işlevinden yararlanılarak telefon kullanıcısının bulunduğu yerin saptanması ilkesine dayalı bir uygulamadır. Uygulamanın çalışması için akıllı telefonun “Konum Bilgisi” özelliği açık olmalıdır.
İTP’nin amacına uygun olarak çalışması için izleme altına alınan kişiler (Kovid-19 tanısı konanlar ve risk taşıyanlar) ve bu kişilerin izolasyon altında bulunacağı coğrafi konum (adres) sistemde tanımlı olmalıdır. Uygulamanın şu andaki işleyişi göstermektedir ki kişi ve adres tanımları için GSM işletmecilerindeki abone kayıtlarından yararlanılmaktadır.
Uygulama şöyle çalışmaktadır: Sistemde tanımlı kişinin telefonundan GSM işletmecisine gelen konum bilgisi kullanılarak kişinin izolasyon sınırları dışında olup olmadığı belirlenir. Sistem, izolasyon sınırları dışına çıktığı saptanan kişinin telefonuna uyarı iletisi gönderir; ayrıca gerektiğinde otomatik çağrı uygulaması devreye girer ve kişi telefonla aranıp bilgilendirme yapılır.
İTP kapsamında izlenecek kişilerin akıllı telefon kullanmaları, telefonlarını sürekli yanlarında bulundurmaları, “Konum Bilgisi” özelliğini açık tutmaları gerekir.
* * *
İzleme Uygulamaları Geçici ve Güvenilir Olmalıdır
Küresel bir salgınla mücadele ettiğimiz, olağandışı günlerden geçtiğimiz, kamu kurumlarına güven duymaya gereksinimimiz olan bir dönemde uygulamaya konan İTP’nin, kişilerin haklarına ve özel yaşamın gizliliğine müdahale eden bir uygulama olarak görülmesi doğal karşılanmalıdır.
Sistem kapsamında izleme altına alınan kişiler (Kovid-19 tanısı konanlar ve risk taşıyanlar) ve bu kişilerin adres tanımları, Sağlık Bakanlığının yetki verdiği kuruluşlarca (örneğin hastanelerce), ilgili kişiler bilgilendirilerek yapılmalıdır. Her ne kadar yürürlükteki yasal düzenlemeler, salgının denetim altında tutulması için bu tür izlemelerin yapılmasına olanak verse de uygulamanın yaşama geçirilmesi sırasında kamuoyu aydınlatılmalı, her türlü kişisel verinin salgın dönemi ile sınırlı olarak toplanacağı, işleneceği ve aktarılacağına yönelik bildirimlerde bulunulmalıdır.
İlgili kurumların, bu izleme uygulamasının, her şeyden önce yalnızca salgın süresince kullanılacağı ve toplum sağlığı ve kamu yararı gözetilerek işletileceğine ilişkin aydınlatıcı açıklamalar yapmalarını umuyor; uygulamanın geliştirilmesi ve işleyişi konusunda -Sağlık Bakanlığına ayrıca yazıyla gönderdiğimiz- aşağıdaki önerilerimizin dikkate alınmasını bekliyoruz:
- İTP’nin amacı, kapsamı, çalışma biçimi, işleyiş özellikleri ve uygulamadan beklenen yararlar, tüm ayrıntılarıyla kamuoyuna saydam olarak aktarılmalıdır.
- GSM işletmecileriyle yapılan protokoller, işbirliğinin kuralları ve işletmecilerin yükümlülükleri kamuoyuyla paylaşılmalıdır.
- İletilerin hangi tarihten başlayarak hangi durumlarda, ne tür özellikleri taşıyan kişilere gönderileceği açıklanmalıdır.
- İletilerin içerikleri insanların kolayca anlayabileceği yalınlıkta olmalı; izleme kapsamına alınan farklı risk grupları için farklı ileti metinleri kullanılmalıdır.
- İTP kapsamında izlenecek kişiler, uygulama öncesinde bilgilendirilmeli; kişilerin kimlik verileri ve izolasyonda olacakları adresler, bilgilendirme aşamasından sonra sisteme tanımlanmalıdır.
- Adres verilerinin kaynağı (GSM işletmecilerinin abone kayıtları, MERNİS’teki adres verileri, kişinin bildirimi vb.) ve izolasyon sınırları dışına çıkmanın kuralı (izolasyon adresinden ne kadar uzağa gidildiğinde uyarı üretileceği) açıklanmalıdır.
- İTP uygulamasıyla ne tür verilerin toplanacağı, bu verilerin nerede tutulacağı ve sistem güvenliği için alınan önlemler açıklanmalıdır.
- İTP kapsamındaki kimlik ve adres verileri ile bu uygulamayla toplanan diğer verilerin hangi kurumlarla, ne amaçlarla paylaşıldığı belirtilmelidir.
- Uygulama geliştirme sırasındaki sınamalar kontrol edilebilir kişilerle sınırlı tutulmalı, gönderilen iletilerde sınama yapıldığı belirtilmeli; denemeler/sınamalar sırasında kamuoyunda kaygılara, hatta paniğe yol açan hataların yapılmasının önüne geçilmelidir.
- İTP’nin yalnızca salgın boyunca devrede kalacak geçici bir önlem olduğu açıkça belirtilmelidir.
- Kişisel verilerin korunması konusundaki duyarlılık ifade edilerek bu uygulamayla toplanacak verilerin hangi aralıklarla, hangi yollarla silineceği topluma duyurulmalıdır.
- Güvensizliğin ve kaygıların önüne geçilmesi, toplumun aydınlatılması ve kamusal denetimin sağlanması için başta Bilgisayar Mühendisleri Odası olmak üzere demokratik kitle örgütleri sürece dahil edilmelidir.
* * *
Hastaların, risk taşıyanların ve genel olarak yurttaşların, Kovid-19 salgınını önlemek ve toplum sağlığını korumak için bilinçlendirilmesi, gereken önlemlerin bu bilinçle ve kişilerin özgür istençleriyle yaşama geçirilmesi, salgınla mücadeleyi başarıya ulaştıracak tek yoldur. Bu bilinci oluşturmak yerine ya da bu bilinci uyandırmak için teknolojiyi bir yaptırım yöntemi olarak kullanmak, toplumda güvensizlik uyandıracak, öte yandan uygulamadan beklenen yarar elde edilmeyeceği gibi kişiler ve kurumlar arasında ciddi sürtüşmelere neden olabilecektir.
Bilişim ve iletişim teknolojilerinin, toplum sağlığını korumak ve salgınla mücadele etmek amacını aşarak kişilerin özel yaşamlarına müdahale eden, baskı ve dayatma aracına dönüşme olasılığı taşıyan izleme uygulamaları için kullanılmaması gerektiğini vurgulayarak kamuoyuna saygıyla duyururuz.
Bilgisayar Mühendisleri Odası 4. Dönem Yönetim Kurulu