Basın Açıklaması: Referanduma Giderken Seçim Güvenliği ve SEÇSİS

Hepimizin bildiği gibi seçimler, parlamenter demokrasilerde tüm yurttaşların görüşlerinin parlamentoda temsil edilmesinin aracıdır. Yurttaşların kendilerini özgürce ifade etmesini, istençlerini parlamentoya yansıtabilmesini sağlayan seçimler, demokratik yaşamda önemli bir yer tutmaktadır. Seçim ve sandık güvenliğinin, hesap verebilirlik ve saydamlık gibi en temel demokratik ilkeler çerçevesinde sağlanması, seçimlerin adil bir ortamda gerçekleştirilmesinin önkoşuludur. Bu önkoşul, yasama erki olan meclisin, seçmen kayıtlarının oluşturulması ve seçimlerin düzenlenmesine ilişkin yasaları yapması; seçimlerin bu yasalar doğrultusunda bağımsız ve özerk bir kurumca yürütülmesi; tüm seçim sürecinin yargı denetiminde olmasını gerektirir. Ülkemizde seçimlerin yönetimi ve yürütülmesi, Anayasanın 79. maddesinde “E. Seçimlerin genel yönetim ve denetimi” başlığı altında hükme bağlanmıştır. Bu madde “Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma görevi”nin bağımsız bir yargı organı olan Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından yerine getirilmesini hükmetmektedir. 298 sayılı “Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun” ise tüm seçim sürecine ve seçmen kayıtlarının düzenlenmesine ilişkin esasları içermektedir. İlgili kanun, bu raporun konusu olan Seçim Bilişim Sistemi (SEÇSİS) uygulamasının yasal dayanağını oluşturmaktadır.

TMMOB Bilgisayar Mühendisleri Odası (BMO), kamu kurumu niteliğinde meslek örgütüdür; kamuoyunu meslek alanımızla ilgili konularda aydınlatmak hem sorumluluğumuz hem de ana görevimizdir. Bu bağlamda, daha adil, demokratik ve güvenli bir seçim uygulaması için yaklaşan referandum öncesi, ülkemizde seçimlerin gerçekleştirilmesinde kullanılan kamu bilişim sistemi SEÇSİS’i her yönüyle değerlendirerek kamuoyunu doğru bilgilendirmek, üyelerimizde ve yurttaşlarımızda oluşan kafa karışıklıklarını ve kaygıları gidermek amacıyla görevlendirilen SEÇSİS Çalışma Grubumuz tarafından “Her Yönüyle SEÇSİS” Raporu hazırlandı.

BMO SEÇSİS Çalışma Grubu, kamuoyuyla paylaşılan ve Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü temsilcileriyle yapılan görüşmeden edinilen bilgiler ışığında SEÇSİS’i bilişim uygulamalarının gizlilik, bütünlük ve kullanılabilirlik yani güvenlik ilkelerine göre değerlendirerek saptama ve önerilerini raporlaştırdı.

Raporumuz, sistemin sahibi ve yürütücü olan YSK’nin sistemin gizlilik ve güvenliğini gözeterek kamuya açtığı ve kamuoyuyla paylaştığı bilgilere, çalışma grubumuzun YSK ile yaptığı görüşmelere dayanarak ve mesleki-teknik birikimimizle yaptığımız değerlendirmeler sonucunda hazırlanmıştır. Raporumuzda dile getirilmeyen ya da açık bırakıldığı düşünülen noktaların YSK’ce tamamlanacağı kanısındayız. Özenli bir çalışmayla üretilen raporumuzun, üyelerimiz ve kamuoyunun SEÇSİS konusunda güvenilir kanallardan, doğru bilgileri edinmesi kapsamında önemli bir işlevi olduğunu, bu açıdan bir başvuru kaynağı olarak değerlendirileceğini düşünüyoruz.

SEÇSİS Nedir?

SEÇSİS, ülkenin siyasi gündemini ve nüfusun yaklaşık %70’ini (seçmen sayısı/nüfus) doğrudan ilgilendiren, seçimle ilgili her türlü veri, bilgi ve belgenin toplandığı, üretildiği, saklandığı, raporlandığı ve paydaşlarca paylaşıldığı bir bilişim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Ölçeği, etki alanı, bilişim altyapısı açısından ülkemizin çok büyük önem taşıyan kamu bilişim uygulamalarından biri olup Elektronik Seçim Yönetim Sistemi olarak da adlandırılmaktadır. Kimi ülkelerde parlamento ya da yerel yönetim seçimlerinde, bazı kamu ya da özel kesim kuruluşlarında ve sivil toplum örgütlerinde değişik amaçlarla elektronik seçim (e-seçim) ya da internet kullanımıyla seçim (i-seçim) yapılmaktadır. Bu seçimlerde oy kullanma ve/ya da oy sayım süreçleri de elektronik aygıtlarla ve çevrimiçi gerçekleştirilebilmektedir. Buna karşın SEÇSİS’te oy kullanımı ve sayımı elektronik araçlarla ya da aygıtlarla yapılmamaktadır. Seçim süreçlerinde oy kullanma ve oy sayımı dışında kalan işlemlerin yürütülmesi ve ilgili çıktıların üretilmesinde bilişim teknolojilerinin kullanılmasını sağlayan SEÇSİS, elektronik seçim (e-seçim, i-seçim) sistemi değildir. İletişim altyapısı, donanım, sistem yazılımları, veritabanı, uygulama yazılım(lar)ı katmanlarından oluşan SEÇSİS’in uygulama yazılımı, YSK tarafından hazırlanan SEÇSİS Uygulama Yazılımı Teknik Şartnamesi esas alınarak yapılan açık ihaleyi kazanan HAVELSAN A.Ş. firmasının kurduğu proje ekibince geliştirilmiştir.

Sonuç ve Öneriler

Seçim Bilişim Sistemi (SEÇSİS), yasal düzenlemeler çerçevesinde, Türkiye özgünlüğünde tasarlanıp geliştirilmiş bir kamu bilişim uygulamasıdır. TMMOB Bilgisayar Mühendisleri Odasının kuruluş ve var oluş nedenlerinden biri de kamu adına kamuya hizmet sağlayan kamu bilişim uygulamalarını incelemek, etki alanı çok geniş olan bu tür bilişim sistemlerini hem mesleki açıdan hem de doğurdukları sonuçlar ve yurttaşlardaki etkileri yönüyle değerlendirerek bulgu ve saptamalarını kamuoyuna açıklamaktır.

SEÇSİS’in paydaşları olan Yüksek Seçim Kurulu, kamu kurumları, siyasi partiler, basın kuruluşları ve yurttaşlarımızın her şeyden önce ülkemizin demokratik ilkelerle yönetilmesi anlayışını benimsemesi; ülkemize özgü bu bilişim uygulamasının sağlıklı ve doğru verilerle, güvenli çalışması için sorumluluk üstlenmesi gerektiği açıktır. Bu bölümde dile getirilen önerilerin, ilgili kamu kurumları ve siyasi partilerce bu sorumluluk çerçevesinde dikkate alınması beklenmektedir.

Yüksek Seçim Kurulu’na Önerilerimiz

YSK, SEÇSİS’le yapılan işlemlere ve sistemde yaşatılan verilere (seçmen sayısı, sandık sayısı, seçim sonuçları vb.) ilişkin bilgilendirmeyi zamanında yaparak kamuoyunda kuşku ve kaygılara yol açacak durumların önüne geçmelidir. Bu amaçla seçim takviminin temel aşamalarında (seçmen kütüğünün oluşması, askı listesinin oluşması, seçmen sayısının kesinleşmesi, sandık bölgelerinin belli olması vb.) duyurular gecikmeden yapılmalıdır.
SEÇSİS ve veri alışverişinde bulunduğu diğer sistemler, başta BMO olmak üzere kamu incelemesine açılmalıdır. Konu uzmanlarının, akademisyenlerin, siyasi parti temsilcilerinin yer aldığı bir kurulca yapılabilecek bu incelemelerde, uygulama yazılımıyla genelgelerde tanımlanan işleyiş ve iş süreçlerinin birebir örtüştürülmesi ve sistemin tüm bileşenleriyle bütünleşik olarak kullanılabilirliğinin gözden geçirilmesi sağlanmalıdır.
Adres Kayıt Sisteminden (AKS’den) elde edilen adres verileri üzerinde ilgili seçmen adreslerinin yerleşim yeri olup olmadığını doğrulayan denetimler yapılmalıdır.
Seçmen kütüklerindeki, özellikle adreslerde gözlemlenen yığınsal yerleşim yeri değişikliklerinin nedenleri belirlenmeli, bu nedenler sayılarıyla birlikte kamuoyuna açıklanmalıdır.
Muhtarlıklara dağıtılan askı listeleri, hem ada/soyadına hem de adreslere göre iki ayrı liste olarak sıralanıp dökülmelidir. Bu sayede seçmenlerin aynı binada oturan diğer seçmenleri doğrulayabilme olanağı yaratılmalıdır.
Sandık kuruluna, sandık seçmen listesinin YSK’nin partilerle paylaştığı dökümle aynı olduğunu saptaması ve bu durumu belgelemesini zorunlu kılacak yasal düzenleme yapılmalıdır.
Mükerrer oy kullanımını engellemek ve kullananları saptamak için gereken düzenlemeler ilgili genelgelerle yapılmalıdır.
Sandık alanlarında görevli kolluk güçleri, bina sorumluları ve ulaştırma personelinin kesinleşen sandık seçmen listelerinde yer almaları (bu kişilerin ikamet ettikleri sandık bölgelerindeki listelerden çıkarılmaları) uygulamasının 16 Nisan 2017’deki halkoylamasında başlatılacağı bilinmektedir. Bu düzenleme, ilgili genelgeye eklenmelidir
Sayım sonuçları üzerinde yapılan işlemler; hangi konularda itirazlar olduğu ve bu itirazlar sonucunda ne tür değişiklikler yapıldığı, sandık ayrımında ve ilçe, il, ülke geneli istatistikleriyle kamuoyuna açıklanmalıdır.
Sandık sonuç tutanaklarının sisteme girişi sırasında hatalı girişleri en aza indirecek, daha kapsamlı geçerlilik kontrollerinin yapılması (örneğin sandıktaki seçmen sayısından belli oranda az/çok oy sayısı, geçersiz oy sayısının seçmen sayısının belli bir oranından daha çok olması/olmaması vb.) sağlanmalıdır.
Sistemde dönemsel olarak sızdırmazlık ve performans (yük, stres) testlerinin yapıldığı SEÇSİS tanıtım dokümanlarında belirtilmelidir.
Sistemin kullanılabilirliği (erişime sürekli açık kalması) için alınan önlemler SEÇSİS tanıtım dokümanlarında belirtilmeli ve kamuoyuna açıklanmalıdır.
Yangın, sel, saldırı vb. nedenlerle merkezdeki “veri merkezi”nin (İng. data center) çalışamaz hale gelmesi durumunda SEÇSİS’in kesintisiz çalışmasını sağlayacak FKM (Felaket Kurtarma Merkezi) altyapısı hızla oluşturulmalıdır.
İl/İlçe seçim kurullarındaki bulunan masaüstü bilgisayarlarda Windows işletim sisteminin yer aldığı belirtilmektedir. Lisans maliyetini ortandan kaldırmasıyla kamu yararını sağlanması ve daha güvenli bir işletim sistemi olması sebebiyle taşrada bulunan masaüstü bilgisayarlara Pardus ya da GNU/Linux bir işletim sistemi kurulmalıdır.

Kamu Kurumlarına Önerilerimiz

İçişleri Bakanlığı, MERNİS’teki kimlik, AKS’deki adres verilerinin geçerliliğini ve doğruluğunu sağlayacak denetimleri yapmalıdır.
İçişleri Bakanlığı, kimlik ve adres kayıtlarında oluşan yığınsal değişikliklerin nedenleri (yurttaşlığın yitirilmesi/kazanılması, ölümler, yerleşim yeri değişikliği vb.) ve sayılarını belirterek kamuoyuyla paylaşmalıdır.
YSK’ye seçmen kütüğünü oluşturmak için veri aktaran tüm kamu kurumları, aktardıkları verinin yapısına (İng. metadata) ilişkin bilgileri (veri setleri ve öğeleri) ve bunların sayısal dökümünü kamuoyuna duyurmalıdır.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), seçim gününde internet iletişim altyapısının kesintisiz çalışmasını sağlayacak önlemleri almalıdır.
Kamu kurumları özgür yazılım ve açık kaynak kodlu teknolojilerinin (işletim sistemleri, veritabanı yönetim sistemleri, uygulama yazılımları vb.) kamu bilişim sistemlerinde ve projelerinde kullanımının yaygınlaştırılması için gereken geçiş planlamasını yapmalıdır.

Siyasi Partilere Önerilerimiz

Siyasi partiler, başta YSK’deki temsilcileri olmak üzere il seçim kurulunda, ilçe seçim kurulunda ve sandık kurulunda görev alan temsilcilerini yasal düzenlemeler, seçim süreçleri ve SEÇSİS’in işleyişi konusunda ayrıntılı olarak bilgilendirmelidir.
Siyasi partiler, sandık kurulunda ve ilçe seçim kurulunda görev alan temsilcilerini, uygulamadaki riskleri ve önlemlerini kavrayarak gereken girişimi anında yapmaları için eğitmelidir.
Siyasi partiler, kendi bilişim uygulamalarını geliştirerek SEÇSİS’ten alınan verilerdeki tarihsel değişiklikleri izlemeli; kuşku uyandıran durumları, nedenlerini ortaya koyabilecek biçimde anlamlandırarak kamuoyuyla paylaşmalıdır.
Sandık başındaki sandık seçmen listesiyle, YSK’den SİPPORT üzerinden elde edilen sandık seçmen listesi karşılaştırılmalıdır.
Oy kullanan seçmenin kimlik bilgileriyle sandık seçmen listesindeki bilgileri dikkatle karşılaştırılmalıdır.
Sandık kurulunca imzalanmış sandık sonuç tutanağının kopyası alınarak saklanmalıdır.
Siyasi partiler, YSK’den alınan sandık (oy) sayım verilerini kendi bilişim uygulamasında tutmalı, YSK’nin yayımladığı geçici/kesin seçim sonuçlarıyla bu verileri karşılaştırmalı, tutarsızlıkları -varsa- belirleyerek kamuoyuna açıklamalıdır.
Siyasi partiler, kendi teşkilatlarından elde edemeyip SSPS üzerinden ulaştığı taranmış ıslak imzalı tutanakları da kendi sistemlerine girerek YSK’nin yayımladığı geçici/kesin seçim sonuçlarıyla karşılaştırmalı, tutarsızlıkları -varsa- belirlemeli, genel toplamlar üzerinde sağlama yapmalı ve bulgularını kamuoyuna açıklamalıdır.
Yürürlükteki yasal düzenlemelere göre oylar sayılıp SEÇSİS’e girildiği sırada saptanan tutarsızlıklara en geç seçim gününden bir sonraki gün saat 15.00’e dek (yaklaşık 35 saat içinde) itiraz edilebilmektedir. Bu -kısa- süre, siyasi partilerin seçim sonuçları üzerinde sağlıklı karşılaştırmalar yapmasını zorlaştırmaktadır. Siyasi partiler, meclisin yasama erki olduğundan hareketle “itiraz süresinin yeterli uzunlukta olması gereğini” meclis gündemine getirebilmelidir.

Yurttaşlara Önerilerimiz

Yurttaşlar, herşeyden önce, görüşlerin ve istençlerin parlamentoda temsil edilebilmesinin bir aracı olan seçimlerde sandığa giderek oyunu kullanmalı, seçim sürecinin aktif bir parçası olarak yurttaşlık görevlerini yerine getirmelidir.
Yurttaşlar, yanıltıcı ve önyargılı yorumlarla yönlendirilmekten kaçınmalıdır. SEÇSİS ve seçim süreçleri konusunda YSK’nin ve güvenilir kurumların yayın ve duyurularından yararlanılarak doğru bilgi alınmalıdır.
Gereken durumlarda SEÇSİS ve seçim sürecine ilişkin bilgiler, yurttaşların bilgi edinme hakkı çerçevesinde doğrudan YSK’den alınmalıdır. (Bu amaçla YSK’nin internet sitesinden başvuru yapılabilmektedir.)
Seçimlerin sağlıklı yapılması amacıyla duyarlı yurttaşlarca kurulan oluşumlarda görev alınmalı, sorumluluk üstlenilmelidir.
Yurttaşlar askı listesini (seçmen bilgilerini) -aynı bina içindekilere bakarak- kontrol etmelidir.
YSK’nin SEÇSİS aracılığıyla sağladığı teknolojik olanaklardan yararlanılmalı, kurumun internet sitesindeki seçmen sorgulamasıyla hem seçmen bilgileri doğrulanmalı, hem de oyun kullanılacağı sandığın bilgisi ve seçmen bilgi kâğıdı alınmalıdır.
YSK’nin sağladığı iletişim olanakları değerlendirilmeli, YSK’den SMS ve/ya da e-postayla bilgi alınarak seçim takvimi doğrultusunda seçmenlere düşen görevler yerine getirilmelidir.

Basın-Yayın Kuruluşlarına Önerilerimiz

Basın-yayın kuruluşları ve çalışanları, yanıltıcı ve önyargılı yorumlarla yönlendirilmekten kaçınmalıdır. SEÇSİS ve seçim süreçleri konusunda YSK’nin ve güvenilir kurumların yayın ve duyurularına erişilerek doğru bilgi alınmalıdır.
Basın-yayın kuruluşları ve çalışanları, SEÇSİS ve seçim sürecine ilişkin yorumlarını olgulara dayalı somut bilgilerle yapmalıdır.
Basın-yayın kuruluşları ve çalışanları, seçim süreçlerindeki sorunların kaynaklandığı noktaları doğru saptamalı, bu amaçla BMO’nun açıklamalarından da yararlanarak kamuoyunu doğru bilgilendirmelidir.

Bağlantı: Her Yönüyle Seçsis Raporu Yayınlandı